Rachida Lamrabet: "Literatuur moet de fundamenten doen beven."

Rachida Lamrabet schuurt tegen de vijftig aan. Van uitbollen is nog lang geen sprake. Ze blijft sociaal bewogen pareltjes afleveren. Ook al is de combinatie van schrijven, een aanzienlijke kroost opvoeden en werken best pittig.

Haar nieuwste roman Vertel het iemand verhaalt over een Frans-Marokkaanse jongen die WO I uitvecht, een oorlog die niet de zijne is. Dat oorlogsverhalen uit het Westen maar zelden uit een niet-Westers perspectief verteld worden, is even veelzeggend als verontrustend. 

We ontmoeten elkaar op een druilerige donderdagavond in deSingel. “Het zou het hart van Antwerpen kunnen zijn, omdat hier de verbeelding hoogtij viert”, aldus Lamrabet. En volgens de schrijfster snakt onze samenleving naar verbeelding: “De verbeelding laat toe te dromen van een meer gewenste realiteit. Film, theater en literatuur tonen ons hoe het anders kan.” 

Schopt goede literatuur tegen de schenen van wat wij als normaal beschouwen?
“Volgens mij wel. Literatuur moet de fundamenten doen beven. Wat wij als normaal achten, is misschien helemaal niet zo normaal. Fictie geeft de mogelijkheid ‘abnormale’ verhalen te vertellen. Ik vind het jammer dat we ons in het huidige angstklimaat niet veilig genoeg voelen om dat te doen. Angst is partijdig en gericht op het ik. In troebele tijden van angst worden de democratische regels selectief toegepast. Ondanks de Westerse zelfverklaarde tolerantie en openheid, is er in onze samenleving weinig marge voor afwijkende ideeën van minderheden.”

Wat leren onconventionele verhalen ons?
“Tolerantie tegenover anderen. Een mensenleven is te kort om alles zelf te beleven en je hebt diepgaande contacten nodig voor een genuanceerd beeld. Literatuur schotelt je, in je huiskamer nota bene, een wereld voor van mensen die ver van je afstaan. Je kruipt in het vel van een personage en begrijpt zijn beweegredenen. Bij literatuur begint het begrijpen, wat niet betekent dat je er volledig achter moet staan. Een boek toont een heel intiem en doorleefd verhaal. Ik vind het pure magie. Een roman is een deur naar de ander.”

In je laatste fictieboek Vertel het iemand (2018) open je de deur naar een uniek perspectief. Je zoomt in op een Frans-Marokkaanse jongen die met het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog naar het Franse front wordt gestuurd.
“Absoluut. Ik vertel graag verhalen over mensen die te weinig gehoord worden. Er is immers nauwelijks aandacht voor de Tunesische, Algerijnse, Marokkaanse en Senegalese soldaten die streden in de Eerste Wereldoorlog. Onze geschiedschrijving vergeet hen. Ik breng degenen die zijn weggeretoucheerd weer in beeld. Volgens mij is het geen slordigheid dat ze uitgewist werden, het was bewust gedaan. Tijdens mijn research voor Vertel het iemand viel ik van de ene verbazing in de andere. Tot op de dag van vandaag is het oorlogsverhaal vertekenend. En als kunstenaar wil ik die structuren blootleggen.”

Heb je het verhaal van het hoofdpersonage uit je historische roman volledig verzonnen?
“Ik zocht lang naar een dagboek van een niet-Westerse soldaat, maar ik bleef op mijn honger zitten. Ik vond alleen wat ansichtkaarten met weinig informatie. Een jammere zaak, want informatie uit eerste hand is uiterst waardevol. Ik besliste een reconstructie te maken, waarbij de soldaat alsnog een dagboek bijhield. Ik heb me voor personages ook al laten inspireren door bestaande mensen. Zo is Mara, het hoofdpersonage uit mijn debuutroman Vrouwland, geïnspireerd op een bestaande politica. Maar over het algemeen verbeeld ik mijn personages.”

Je schrijft proza, non-fictie en theaterteksten, vragen die verschillende genres om een andere werkwijze?
“Ik ben een rationele schrijfster. Mijn engagement is emotioneel, maar in mijn werk behoud ik de afstandelijkheid. Voor het essay Zwijg, allochtoon! schoof ik mijn woede en razernij aan de kant. Ik schreef zo objectief mogelijk om te tonen welke systemen achter mijn ontslag schuilgaan. Het Unia-verhaal gaat over veel meer dan mezelf. Zwijg, allochtoon! is ook nuttig voor anderen.”

En in fictie geef je de werkelijkheid zelf vorm.
“Fictie geeft volledige vrijheid om een wereld te construeren en personages te ontdekken, terwijl ik in Zwijg, allochtoon! rekening hield met de feiten. En dat werkte beperkend, ik was strenger voor mezelf. Voor proza daarentegen creëer je een eigen wereld en moet je alleen rekening houden met wat het personage je vertelt. Het resultaat van een boek is eigenlijk nooit wat ik ervan verwacht, maar ik kan ermee leven.” (lacht)

Fragment uit "Een boek is een deur naar een ander", interview met Rachida Lamrabet door Liza Noteris. VERZIN, april 2019. 

Foto: Gisela Dheedene.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

Krijg VERZIN, hét magazine dat je aan het schrijven zet, vier keer per jaar in de bus.