Vijf reuzen uit de reisliteratuur

Het reisverhalengenre heeft beroemde beoefenaars, waar we allemaal wat kunnen van leren. Opvallend is hoe vooral Groot-Brittannië het genre een flinke duw in de rug gaf.  Vijf internationale reisiconen die je met plezier weer ter hand zal nemen.

Uit het VERZIN-archief (lente 2015) 

R.L. STEVENSON (1850-1894)

De Schot Robert Louis Stevenson kennen we allemaal als de auteur van het avontuurlijke zeeroversverhaal Schateiland (1883), waarin Jim Hawkes op zoek gaat naar de schat van een beruchte kaperkapitein. Door zijn frêle gezondheid moest Stevenson na ingenieursstudies warmere oorden opzoeken, waar hij reisverhalen begon neer te pennen en als schrijver meteen werd opgemerkt.

Ontegensprekelijk is hij een van de pioniers van het reisverhalengenre in de negentiende eeuw. Stevenson trok door het koninkrijk Hawaï en raakte daar nauw bevriend met koning David Kalakaua. Op het eiland Molokai bezocht hij pater Damiaan die daar werkzaam was bij geïsoleerde leprapatiënten. Later publiceerde hij 'The South Seas' (1891), waarin hij geschiedenis en het leven in de Stille Oceaan analyseerde en inventariseerde.

Op het eiland Western-Samoa werkte hij door aan zijn oeuvre. Hij schreef in samenwerking met zijn stiefzoon Lloyd Osbourne onder meer de zwarte komedie 'The Wrong Box' (1889), de reisavonturen 'The Wrecker' (1892) en 'The Ebb-tide' (1894). Stevenson oefende veel impact uit op Rudyard Kipling, Ernest Hemingway en Vladimir Nabokov. Aan het eind van zijn leven was hij vijf jaar lang plantagehouder en stamleider in Samoa, waar hij op 44-jarige leeftijd overleed aan een hersenbloeding.

 

BRUCE CHATWIN (1940-1989)

Het tot de verbeelding sprekende bestaan van de aan Aids overleden Britse schrijver Bruce Chatwin is nog altijd voer voor biografen. Chatwin geldt als een van de grootste Engelse reisauteurs en ontwikkelde een nomadische fascinatie toen hij een stuk Patagonische brontosaurushuis aantrof bij zijn oma.

Nadat hij een tijdlang werkzaam was bij veilinghuis Sotheby’s, maar wegens een oogkwaal geadviseerd werd om op reis te gaan, trok hij daadwerkelijk naar Patagonia, waaruit zijn meesterwerk In Patagonia (1977) voortvloeide. Ook 'The Songlines', waarvoor hij op bezoek ging bij de Australische Aboriginals, is ontegensprekelijk een klassieker in de reisliteratuur.

Verder trok hij ook door Afghanistan, in het kielzog van Alexander de Grote, bracht in Ivoorkust een tijd door met de nazaten van slaven, ontdekte het archaïsche Wales ('On The Black Hill', 1982), het barre Siberië. Centraal in zijn reizen en boeken staat zijn fascinatie voor de rusteloze natuur van de mens, ietswat we ook terugvinden bij de Franse Nobelprijswinnaar J.M.G. Le Clézio.

 

PAUL THEROUX (°1941)

De Amerikaanse schrijver van reisverhalen, die wereldwijd doorbrak met The Great Railway Bazaar (1975), heeft een werkelijk imposant palmares inzake reisboeken. Wie in zijn oeuvre duikt, is voor maanden zoet. The Great Railway Bazaar is het verhaal over een fascinerende treinreis vanuit Groot-Brittannië door West- en Oost-Europa en Azië tot aan Japan en weer terug.

Theroux heeft het treinreizen altijd gecultiveerd, getuige zijn boek over een treinreis van Boston naar Argentinië (The Old Patagonian Express), een wandeltocht door Groot-Brittannië (The Kingdom By The Sea), treinreizen door China (Riding the Iron Rooster) en een reis van Caïro naar Kaapstad (Dark Star Safari).

Sommigen zijn van oordeel dat Theroux te vaak grossiert in al te gedetailleerde beschrijvingen van omgevingen en ontmoetingen, maar tegelijk mengt hij steeds een stevige scheut ironie door zijn teksten.

 

V.S. NAIPAUL (°1932)

De in Trinidad geboren en opgegroeide Nobelprijswinnaar 2001 is wel eens “een multiculturele brombeer” genoemd, zo schrijft Pieter Steinz in zijn naslagwerk Steinz. Gids voor de wereldliteratuur. Maar het observatievermogen dat hij tentoonspreidt in zijn reisboeken is onovertroffen, vaak met een vileine maar ongemeen scherpe blik.

Bekend zijn onder meer zijn boeken waarin hij het debacle van het kolonialisme op de korrel neemt of de islam bekritiseert, denk aan 'Among the Believers: An Islamic Journey' (1981). Voor een zijn laatst verschenen boeken 'The Masque of Africa: Glimpses of African Belief' (2010) moest hij nogal wat kritiek incasseren over de “giftige” en “racistische” manier waarop hij Afrikanen portretteerde.

Sommige recensenten zagen er parallellen in met zijn boek over India. 'An Area of Darkness', dat hij schreef na zijn eerste bezoek aan India, het land van zijn voorvaderen, in de vroege jaren zestig. Hij hekelde er onder meer de smerigheid van het land. Naipaul en Theroux waren overigens goede vrienden, tot ze gebrouilleerd raakten. Het resulteerde in Theroux’s boek 'Sir Vidia’s Shadow'. De vete lijkt intussen bijgelegd.

 

REDMOND O’HANLON (°1947)

De Britse schrijver en avonturier Redmond  O’Hanlon is bezeten van negentiende eeuwse helden en ontdekkingsreizigers die onvermoeibaar de wereld afrotsten. “Ik ben op plaatsen geweest waar ik niet van had durven dromen, maar het gekke is dat ik nog meer dáár was als ik er ‘s nachts, in alle stilte, over schreef”, vertelde hij ooit in een interview aan Trouw. “Tijdens die uren voelde ik me gewichtsloos, in rechtstreeks contact met hoe het was, daar, toen. Alleen met mijn gedachten en met de wereld die ik, met pen en inkt, schiep op het papier.”

De excentrieke O’ Hanlon studeerde aan het Marlborough en het Merton College in Oxford. Hij werd benoemd tot wetenschappelijk medewerker  in 1971, verkreeg de Alistair Horne Research Fellowship in 1974 en werd senior visitor aan het St Antony’s College, Oxford, in 1985. Hij was ook werkzaam bij de Times Literary Supplement.

Tot zijn bekendste boeken behoren Into the 'Heart of Borneo' (1984), 'In Trouble Again' (1988) en 'Congo' (1996). De ook verbaal erg begaafde O’Hanlon kampt de laatste jaren met een writer’s block, maakte televisieprogramma’s voor VPRO en woont in Amsterdam. “Al staat hij in de Orinoco, in Papoea-Nieuw-Guinea of op Antarctica, het meest in het oog springende exotische beest heet O’Hanlon. Prototype van Britishness. Zo weggelopen van de set van 'Brideshead Revisited', of 'Downton Abbey'”, zo schreef Sander Pleij in Vrij Nederland ooit over hem.

 

-----------------------------------------------------------------------------

Verschenen in VERZIN lente 2015
Door Dirk Leyman
Foto: Andrea Piacquadio

 

-----------------------------------------------------------------------------

Kan je niet genoeg krijgen van VERZIN?

Abonneer je en krijg hét magazine dat je aan het schrijven zet vier keer per jaar in de bus voor minder dan 20 euro.